Een goede dialoog voeren is een kunst. De meeste mensen denken dat iedereen wel een dialoog kan voeren, maar velen weten ook dat een echt goed gesprek iets anders is. Iets waar niet iedereen goed toe in staat is. Op enkele basisscholen wordt het belang van goed leren luisteren onderkend en is er de nodige aandacht voor het thema. Het zou goed zijn als op álle basisscholen de dialoog systematisch zou worden onderwezen en getraind. Als we de maatschappij willen veranderen, dan is dat de beste manier. Vandaar dit boek en Dialoogcentrum waarmee we ons willen inzetten om zoveel mogelijk mensen kennis te laten maken met de geheimen van een goede dialoog. Niet iedereen hoeft het op hoog niveau te beoefenen, maar als je de basisprincipes kent, zal de communicatie tussen mensen er beslist op vooruitgaan. Als de communicatie beter gaat, wordt er meer samengewerkt en zal er als vanzelf een mooiere wereld ontstaan.
Aandacht
Waar het om gaat in het leven is aandacht, want dat verhoogt de kwaliteit van leven, van alles wat we doen. Japanners zijn gespecialiseerd in aandacht. Zoals ze in de Arabische wereld verschillende woorden hebben voor kameel en in Friesland voor koe, zo hebben ze in Japan diverse begrippen voor aandacht. Een van die begrippen is nen. Nen definieer ik als het kleinst mogelijke, bewust deelbare, zuivere aandachtsmoment. Dat betekent het kleinst mogelijke stuurbare deeltje aandacht. Het klinkt ingewikkeld, maar het is eenvoudig uit te leggen. Ik maak het vaak duidelijk met een oefening. Een groep van tien mensen zit tegenover mij en ik probeer die tien mensen binnen een seconde allemaal even bewust aan te kijken. Ik flits dan met mijn ogen langs de tien mensen en kijk ze een fractie van een seconde bewust aan. Een seconde is eigenlijk te kort, meestal heb ik twee seconden nodig, maar laten we voor het idee zeggen dat het in een seconde lukt, dat rekent makkelijker. Dat betekent dat mijn nen in die setting 1/10 seconde is, want ik heb al die tien mensen heel bewust een tiende seconde even aangekeken. Als ik deze demonstratie doe, dan zijn er altijd wel een of twee mensen die zeggen dat ik ze niet heb aangekeken. Toch weet ik zeker dat ik ze alle tien even heb aangekeken. Als echter de nen van de waarnemer in die situatie 2/10 of 3/10 is, dus wanneer hij of zij minder goed kan focussen op de kleine ogenblikken in de tijd, bemerken ze niet dat ik ze al heb aangekeken. Want voordat ze het in de gaten hadden, zijn mijn ogen alweer verder. Ze hebben het dus niet gezien. Ook zijn er vaak een of twee deelnemers die een tegenovergestelde ervaring hebben, namelijk dat ze door die 1/10 seconde juist bijzonder geraakt zijn. Die kregen het warm van het feit dat ik ze een tiende van een seconde aankeek. Dat komt omdat zij heel erg hun best deden om in die 1/10 seconde mijn blik te vangen. Als twee mensen erg hun best doen om elkaars blik te vangen in één moment, dan kan er ineens een echte klik ontstaan. Er ontstaat dan een zekere energie, zoals die ook herkenbaar was in de eerdergenoemde korte dialogen tijdens mijn fietstocht. Nen gaat over zuivere aandacht, om een ontmoeting waaraan geen woorden te pas hoeven komen. Zuivere aandacht van twee mensen die elkaar echt zien zitten. Dat is waar we in een dialoog naar streven, elkaar in alle openheid raken en energie genereren. Een dialoog met die volledige aandacht kan de wereld echt veranderen. Dat is waar we als auteurs voor gaan.
De scherpte van je nen kun je trainen door je concentratie te ontwikkelen. Door iets heel vaak met aandacht te doen kun je er steeds beter in worden en dat betekent eigenlijk dat je steeds meer ziet wat er gebeurt. Ik stel me bijvoorbeeld voor dat een heel goede dirigent een nen heeft van een honderdste seconde. Immers, zij hoort in een seconde misschien wel honderd instrumenten tegelijkertijd. Misschien niet echt allemaal tegelijkertijd, maar allemaal een fractie van een seconde ná elkaar en dat ervaren wij op het bewuste niveau als tegelijkertijd. Zij haalt echter precies die ene valse noot van die ene violist eruit. Ze kijkt die violist ook weer een fractie van een seconde aan, waardoor die in de gaten heeft wat er moet gebeuren. Het leven speelt zich af in honderdsten van seconden.
Als je begint met klassieke muziek, dan hoor je de nuances niet. Maar iedereen die vaak naar klassieke muziek luistert en muziek maakt, begint een oor te ontwikkelen voor muziek. Dat betekent het aanscherpen van je nen. De kleinst mogelijke, stuurbare zuivere aandachtsmomenten worden steeds kleiner, waardoor je steeds meer in contact bent met de werkelijkheid om je heen. Dat is nen en dat willen wij in dialoog. In dialoog oefenen we ons, zodat we steeds meer en beter horen wat de ander zegt. Als iemand vraagt hoe het met je gaat, dan is de geoefende dialoogmeester in staat om in die vraag te horen hoe het met de vragensteller gaat. Hij of zij merkt dit op door goed te horen en te voelen. In elk woord wat we zeggen, manifesteren wij alles wat we zijn. Niet iedereen hoort dat, maar de geoefende luisteraar, de geoefende dialoogmeester, hoort het wel. Door oefening ga je steeds meer horen.